Θανάσης Μουτσόπουλος
Από τον κατάλογο της έκθεσης Ελίνα Θεοδοροπούλου, Thanassis Frissiras Gallery, 2011, Αθήνα
Αν κάποιος το αρνηθεί δεν θα το πιστέψω: κάθε τόσο η διεθνής αγορά της τέχνης και, βεβαίως, η ελλαδική ακολουθεί στο ίδιο μοτίβο, λανσάρει μια νέα τάση, ένα νέο ρεύμα (λίγο βαρύς αυτός ο χαρακτηρισμός), ένα νέο ενδιαφέρον. Συνήθως (δηλαδή πάντα) αυτά είναι εφήμερα. Άλλοτε είναι μικρά σχέδια σε χαρτί ή ρυζόχαρτο, άλλοτε πολιτική τέχνη. Για ένα πολύ μεγάλο (πρόσφατο) διάστημα τείναμε να μιλάμε για «γυναικεία τέχνη». Συνήθως αυτά τα έργα ήταν μικρά, «χαριτωμένα», εικονογραφικά, σε παστέλ τόνους και ανάλογη θεματολογία, σχεδιασμένα συνήθως με κραγιόνια, ξυλομπογιές, ή ακόμη και κεντημένα (μια κατεξοχήν «γυναικεία» σήμανση). ‘Έχω την αίσθηση ότι αυτή η μόδα ήλθε και παρήλθε και σήμερα σπανίως μιλάμε για μεγάλες γυναίκες εικαστικούς.
Όταν πρωτοείδα το έργο της Ελίνας Θεοδωροπούλου, πριν δέκα περίπου χρόνια, όταν σπούδαζε ακόμη στο εργαστήριο του Γιάννη Ψυχοπαίδη, δέχτηκα ένα σοκ. Μια γυναίκα ζωγράφιζε τεράστια τελάρα, συνήθως, με λάδι ή ακρυλικό, εξαιρετικά άγρια και βίαια. «Εξπρεσιονιστικά», θα έσπευδε να προσθέσει κάποιος βιαστικός ή εθισμένος στις ετικέτες και τα κινήματα. Αδίκως, κατά τη γνώμη μου. Η ζωγραφική της Θεοδωροπούλου, ήδη από τότε, ξέφευγε από τις συνήθεις οριοθετήσεις. Ασφαλώς είχε μια μανία και έναν πρωτογονισμό, όμως εγώ στεκόμουν με δέος πάνω στη τιτάνια σωματική δύναμη που απαιτούσε για να υλοποιηθεί σε αυτές τις διαστάσεις. Επίσης, μου φαινόταν πολύ δύσκολα εξηγήσιμο το απίστευτο πλήθος των έργων. Μια μόνο ερμηνεία μπορούσα να δώσω: μια γυναίκα ζωγράφος δούλευε με απίστευτες ταχύτητες, ασταμάτητα, μέρα και νύχτα. Μα δεν ξεκουραζόταν ποτέ; Δεν περνούσε κρίσεις απραξίας;
Λίγο πολύ παρακολούθησα (με ελλείψεις) την πορεία της Θεοδωροπούλου αυτά τα δέκα χρόνια. Μέχρι τη στιγμή που με κάλεσε στο εργαστήριό της να δω την τελευταία της δουλειά. Με περίμενε, για δεύτερη φορά, ένα μεγάλο σοκ. Η διαφορά από τα παλαιότερα έργα ήταν τεράστια. Η ορμή και η δύναμη παραμένουν. Στη θέση όμως εκείνης της ακατέργαστης βαρβαρότητας η ζωγραφική της έχει αποκτήσει πλέον μια πολυπλοκότητα και μια ωριμότητα. Αν προσπαθούσα να την περιγράψω λεκτικά (και αυτό ενέχει πάντα τεράστιους κινδύνους) θα έγραφα ότι πρόκειται για μια ψυχεδελική ζωγραφική μέσα στην οποία περνάει όλη η ζωγραφική του μοντερνισμού. Νομίζω ότι διακρίνω μέσα στα έργα της θραύσματα του εμπρεσιονισμού, του εξπρεσιονισμού (φυσικά), τους φωβ, τον Picasso, τον Matisse, τον Kirchner, αλλά και τους πολύ μεταγενέστερους De Kooning, Hockney, αλλά και τους «δικούς μας» Ακριθάκη και βέβαια το δάσκαλό της, Ψυχοπαίδη. Το πιο παράδοξο όμως είναι ότι το αποτέλεσμα σε καμία περίπτωση δεν θα εγγραφόταν σε μια μεταμοντέρνα παράδοση. Όλη αυτή, η απέραντα ευρεία γκάμα αναφορών αλέθεται μέσα σ’ ένα μίξερ τρομερής ταχύτητας, ανακατεμένο, λες, με βαρβιτουρικά και παραισθησιογόνες ουσίες. Το τελικό αποτέλεσμα, φαντάζομαι, μπορεί να γίνει αντιληπτό με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Κάποιοι θα σπεύσουν να ανακαλέσουν (κάποιες) αναφορές της, άλλοι (ελπίζω οι περισσότεροι) θα αναγνωρίσουν το αυθεντικό του αποτελέσματος.
Με μια έννοια, η έκθεση της Ελίνας Θεοδωροπούλου, παρουσιασμένη στις αρχές του 2011 είναι μια πρόταση. Εκτός από την περιρρέουσα (βαθειά) κοινωνική κρίση αυτής της χώρας, πολλοί μιλούν για μια εξίσου βαθειά κρίση στην εξέλιξη των εικαστικών. Η ζωγραφική αναπαράσταση από τη μια έχει δεχτεί ήδη πολλαπλά βλήματα, όμως σήμερα αποκαθηλώνονται και τα νεότερα μέσα της φωτογραφίας ή του βίντεο, όχι για το παρωχημένο των απόψεών τους, αλλά για το άυλο του χαρακτήρα τους. Κακά τα ψέματα, η ζωγραφική της Θεοδωροπούλου προσφέρει ένα οπτικό σοκ σαφώς διαφορετικό απ’ αυτό του κινηματογράφου ή των ψηφιακών τεχνών, χάρη στην κλίμακά της, τη σωματικότητα της χειρονομίας και την υλικότητα της χρωματικής πάστας που άλλοτε παραμένει ανάγλυφη πάνω στην επιφάνεια και άλλοτε εμπλουτίζεται με σταξίματα (dripping). Νομίζω ότι λίγοι θα συγκρατηθούν να μην ακουμπήσουν την επιφάνειά της (Προσοχή! Απαγορεύεται! Look but don’t touch!) όμως τα φαντάζομαι να λάμπουν κάτω από τα έντονα φώτα της γκαλερί. Μια νέα εικαστική παρουσία εμφανίστηκε. Είναι γυναίκα, αλλά δεν είμαι σίγουρος αν αυτό έχει, οποιαδήποτε, σημασία.